آناتومی زانو: آشنایی با ساختار و آسیب‌های زانو

تاریخ: آبان 27, 1402

مفصل زانو، بزرگترین و پیچیده‌ترین مفصل در بدن ما است. این مفصل همچنین مانند مفاصل دیگر بدن، مستعد آسیب‌دیدگی است چرا که در عین حال که دامنه حرکتی وسیعی دارد، وزن و فشار زیادی را تحمل می‌کند.

هنگام راه رفتن، زانوی ما وزنی معادل 1.5 برابر وزن واقعی بدن ما را تحمل می‌کند. بالا رفتن از پله‌ها، 3 الی 4 برابر و انجام حرکت اسکات (بلند شدن روی زانو‌ها) تا 8 برابر وزن بدن روی زانو فشار وارد می‌کند.

زانو یک نوع مفصل سینوویال است که استخوان فمور (استخوان ران، که بلندترین استخوان بدن است) و استخوان تیبیا (استخوان ساق پا و دومین استخوان بلند بدن) را به هم متصل می‌کند. داخل مفصل زانو شامل دو سطح مفصلی است: سطح مفصلی تیبیافمورال که بین استخوان ران و استخوان ساق پا قرار دارد، و سطح مفصلی پتلافمورال که بین استخوان ران و کشکک زانو (پتلا) قرار دارد. این دو سطح مفصلی به زانو امکان می‌دهند که به صورت مایل به یک لولا حرکت کرده و خم و دراز شود و همچنین به طرفین چرخش داشته باشد.

آناتومی زانو

با استفاده از اصطلاحات آناتومی، می‌توان اجزای مختلف بدن را به طور دقیق توصیف کرد و موقعیت و راستای آن‌ها را مشخص کرد. به عنوان مثال، به جای اینکه بگوییم زانوی بیمار درد می‌کند، می‌توانیم بگوییم “ناحیه‌ی قدامی و خارجی زانوی بیمار درد می‌کند” تا پزشک بتواند به راحتی مشخص کند کدام قسمت از زانو درد می‌کند. در ادامه، با برخی از اصطلاحات متداول زانو آشنا می‌شویم:

1. قدامی: به معنای قسمت جلویی زانو است.
2. خلفی: برای بیان قسمت پشتی زانو استفاده می‌شود. این اصطلاح همچنین برای توصیف فضای پشتی کشکک زانو که با استخوان فمور در تماس است نیز به کار می‌رود.
3. داخلی: قسمت جانبی زانو که با زانوی دیگر در تماس است. به عبارت دیگر، اگر دو زانوی خود را به هم بچسبانید، بخش‌های داخلی زانو با یکدیگر تماس خواهند داشت.
4. خارجی: قسمت جانبی زانو که با زانوی دیگر در تماس نیست و از آن دور است (مخالف قسمت میانی).

ساختار‌های مختلف زانو

قسمت‌های اصلی زانو عبارتند از استخوان‌ها، رباط‌ها، تاندون‌ها، غضروف میان مفصلی و کپسول مفصلی. تمامی این قسمت‌ها دارای ماده‌ا‌ی به نام کلاژن هستند. کلاژن به صورت تارهای فیبروزی است که در تمامی قسمت‌های بدن ما حضور دارد اما با بالا رفتن سن، این تارهای کلاژنی دچار فرسایش می‌شوند.

استخوان‌های زانو

وظیفه استخوان‌های زانو، حفظ قدرت، ثبات و انعطاف‌پذیری زانو است. مفصل زانو از چهار استخوان تشکیل شده است که عبارتند از:

1. تیبیا: این استخوان که معمولاً با نام “ساق پا” شناخته می‌شود، از مچ پا تا زانو ادامه دارد. در قسمت بالای استخوان تیبیا، دو غضروف هلالی شکل به نام مینیسک قرار دارند که فشار‌های وارده به زانو را جذب می‌کنند و به حفظ ثبات زانو کمک می‌کنند.

2. کشکک زانو: این استخوان نسبتاً مسطح و مثلثی شکل است. در هنگام حرکت ران پا، کشکک زانو روی استخوان ران سر می‌خورد. وظیفه کشکک زانو، کاهش ساییدگی بین استخوان‌ها و عضلات پا در حالات خمیده و صاف است. همچنین، کشکک زانو از قسمت اصلی مفصل زانو، حفاظت می‌کند.

3. فمور: به این استخوان معمولاً استخوان ران گفته می‌شود که بلندترین، بزرگترین و مستحکم‌ترین استخوان در بدن است. قسمت پایینی این استخوان حالتی کروی شکل دارد که به آن کندیل گفته می‌شود.

4. نازک‌نی یا فیبولا: فیبولا یک استخوان بلند و نازک در قسمت خارجی ساق پا است و به موازات درشت‌نی قرار دارد.

در کل، استخوان‌های زانو با همکاری عضلات و غضروف‌های مفصلی، به حفظ ثبات و انعطاف‌پذیری زانو کمک می‌کنند و در صورتی که هر یک از این عناصر مورد آسیب قرار گیرد، ممکن است منجر به مشکلات زانو شود.

رباط‌های زانو

وظیفه‌ی رباط‌های زانو، اتصال استخوان به استخوان و کمک به قدرت و ثبات زانو است.

• رباط جانبی داخلی. این رباط قسمت داخلی استخوان ران را به قسمت داخلی استخوان ساق پا (درشت‌نی) وصل می‌کند و حرکت جانبی زانو را محدود می‌کند.
• رباط جانبی خارجی. این رباط قسمت خارجی استخوان فمور را به قسمت خارجی استخوان نازک‌نی متصل می‌کند. این رباط نیز حرکات جانبی مفصل زانو را محدود می‌کند.
• رباط صلیبی قدامی. این رباط در مرکز زانو قرار دارد این رباط کاملاً در قسمت داخلی مفصل و در جلوی رباط صلیبی خلفی قرار دارد.
• رباط صلیبی خلفی. این رباط قوی‌ترین رباط زانو است که استخوان‌های ساق پا و ران پا را به هم متصل می‌کند.
• رباط کشکک ران. این رباط کشکک زانو را به استخوان ساق پا متصل می‌کند.

تاندون‌های زانو

تاندون‌ها بافت‌های ارتجاعی هستند که در واقع بخشی از بافت ماهیچه‌ای محسوب می‌شوند و ماهیچه را به استخوان متصل می‌کند. تاندون‌های بسیاری وظیفه‌ی ثبات مفصل زانو را بر عهده دارند. دو تاندون اصلی و مهمی که ماهیچه‌های اطراف زانو را به استخوان‌های زانو متصل می‌کند، تاندون‌های چهارسرران و تاندون کشکک زانو نام دارند.

غضروف زانو

ماهیچه‌های اطراف زانو

عضلات پا از جمله عضلات چهار سر رانی و همسترینگ، موجب ثبات مفصل زانو ، حفظ راستای صحیح آن و کمک به حرکت کردن آن می‌شوند. به طور کلی عضلات ران پا به دو دسته تقسیم می‌شوند: عضلات چهارسررانی و عضلات همسترینگ.

مشکلات زانو

زانو حفاظت کمی در برابر فشار و ضربات وارد شده دارد. علاوه بر این، فرسایش و ساییدگی مفصل زانو و آسیب‌های ورزشی می‌توانند به زانو مشکلات زیادی ایجاد کنند.

علائم

• تورم. یکی از شایع‌ترین علائمی که در نتیجه آسیب‌ها و مشکلات زانو ایجاد می‌شود، تورم  و آب‌آوردن زانو است. تورم زانو دارای دو نوع است، در حالت اول زانوی شما مایع سینوویال بیش از حدی را تولید می‌کند (که به آن آب‌آوردن زانو گفته می‌شود) و در حالت دیگر، علت ورم زانو خونریزی در داخل مفصل است.
• قفل شدن زانو. قفل شدن زانو زمانی رخ می‌دهد که چیزی در زانو مانع از راست کردن کامل زانو می‌شود. این عامل معمولاً یک تکه بافت جدا شده (مانند استخوان یا غضروف) است که در داخل فضای مفصلی رها شده است. این تکه می‌تواند به کوچکی یک دانه‌ی شن یا به بزرگی یک سکه‌ی 25تومانی باشد. نوع دیگر قفل شدن زانو زمانی است که زانو به حدی آسیب شدید دیده است که شما نمی‌توانید آن را حرکت دهید. در این موارد بهترین راه درمان، استراحت کردن و سرمادرمانی است. معمولاً قفل شدن زانو با تورم زانو همراه نیست.
• خالی کردن زانو. اگر کشکک زانوی شما دچار دررفتگی شود و برای یک لحظه از راستای اصلی خود منحرف شود، باعث می‌شود که عضلات ران شما کنترل خود را از دست بدهند و شما احساس ناپایداری در زانوی خود بکنید. منظور از احساس ناپایداری این است که حس کنید زانوی شما نمی تواند وزن بدن شما را تحمل کند و اصطلاحاً زانو خالی می‌کند.
• صدا دادن زانو (تق‌تق یا صدای ساییدگی). صداهایی که از زانو شنیده می‌شوند در صورتی که با درد همراه نباشند، جایی برای نگرانی ندارند. این صدا‌ها احیاناً به علت وجود یک بافت ریز است که در داخل مفصل زانو رها شد و هیچ درد و آسیبی برای زانو ایجاد نمی‌کند.
• درد و حساسیت به لمس. این که درد زانو چه قدر شدید است، در کجای زانو حس می‌شود و چگونه است، به تشخیص علت زانودرد کمک می‌کند. با توجه به خصوصیات درد می‌توان متوجه شد که چه حادثه‌ای موجب بروز مشکل شده است. دردی که با فعالیت کردن شدیدتر می‌شود؛ اغب بر اثر التهاب تاندون‌ها یا شکستگی فشاری است. در صورتی که درد و حساسیت به لمس با تورم زانو همراه باشد، ممکن است آسیب جدی‌تری مانند پارگی یا کشیدگی رباط رخ داده باشد. برخی اوقات نیز درد زانو ناشی از آسیب و اسپاسم عضلانی است.

 اختلالات پاتالوژیکی و بیماری‌های زانو

• استئوکوندریت
• آرتروز زانو. این بیماری بر اثر بالا رفتن سن و فرسایش تدریجی مفصل و تحلیل رفتن غضروف مفصلی ایجاد می‌شود و موجب بروز علائمی مانند درد و خشکی زانو و تورم می‌شود.
• آرتروز عفونی
• کندرومالاسی یا نرمی کشکک زانو. این بیماری موجب درد و التهاب غضروف زیر کشک زانو می‌شود. کندرومالاسی یکی از علل شایع زانو درد در افراد جوان است.
• نقرس زانو. نقرس یکی از انواع آرتروز است که بر اثر تجمع کریستال‌های اوریک‌اسید در مفصل ایجاد می‌شود. گاهی اوقات با بروز حمله‌ی نقرسی، زانو دچار تورم و درد بسیار شدید می‌شود.
• سندرم پلیکا
• روماتیسم زانو. روماتیسم یک بیماری خودایمنی است که باعث بروز آرتروز در بسیاری از مفاصل بدن از جمله زانو می‌شود. در صورتی که برای درمان روماتیسم اقدامی صورت نگیرد، این بیماری موجب آسیب دائمی به مفاصل بدن می‌شود.

آسیب‌های زانو

• آسیب رباط صلیبی قدامی (ACL). رباط صلیبی قدامی، نقش بسیار مهمی در حفظ ثبات زانو دارد. پارگی رباط صلیبی قدامی معمولا موجب “خالی کردن زانو” می‌شود. در صورتی که آسیب وارد شده به ACL شدید باشد، لازم است که با انجام جراحی ترمیم شود.
• پارگی مینیسک زانو
• آسیب رباط‌های جانبی داخلی و جانبی خارجی (LCL و MCL)
• آسیب رباط صلیبی خلفی (PCL. رباط صلیبی خلفی نسبت به رباط صلیبی قدامی، نقش کمتری در حفظ ثبات زانو دارد و معمولا نیز کمتر آسیب می‌بیند. در اغلب موارد به جای جراحی از تکنیک‌های فیزیوتراپی برای درمان آسیب‌های PCL استفاده می‌شود.
• آسیب‌های کشکک زانو
• دررفتگی کشکک زانو و کجی کشکک زانو
• پارگی تاندون کشکک زانو
• شکستگی فشاری و شکستگی ناشی از ضربه

آسیب‌های مزمن (در نتیجه فعالیت‌های تکراری)

• سندرم پتلافمورال (زانوی دوندگان) لینک شود به مقاله زانوی دوندگان
• تاندنیت
• بورسیت
• سندرم ایلیوتیبیال
• بیماری ازگود اشلاتر