کمردرد متداولترین مشکلی است که در سراسر جهان، مردم از آن شکایت می‌کنند. کمردرد مشکلی است که افراد با سنین مختلف و سبک زندگی‌های متفاوتی را درگیر می‌کند به طوری که بیش از 80٪ از افراد در برهه‌ای از زندگی خود گرفتار آن می‌شوند. امروزه در سراسر جهان فیزیوتراپی را به عنوان روشی ایمن ، کارآمد و مقرون به صرفه برای درمان انواع کمر درد می‌شناسند. هدف از درمان برای تمامی بیماران مبتلا به کمردرد نه فقط بازگرداندن فرد به حرکت و عملکرد کامل و بدون درد در ناحیه آسیب دیده کمر به فرد و نیز کاهش خطر بروز مجدد کمردرد در آینده است. کمردرد مشکلی است که ممکن است ناتوان کننده، مایوس کننده و خسته کننده باشد.
آناتومی کمر
کمر و یا مهره‌های کمری ستون فقرات شامل پنج مهره است که دیسک‌های غضروفی بین آنها قرار گرفته‌اند. مهره‌ها یک چهارچوبه محافظ دور تا دور نخاع ایجاد کرده‌اند. زیر آخرین مهره کمری، استخوان خاجی (ساکروم)، قطعه استخوانی که در لگن واقع شده، قرار گرفته است. مهره‌های کمری توسط چند رباط، عضلات کمر و عضلات شکمی در جای خود نگه داشته می‌شوند.
علل کمردرد
کمردرد دلایل زیادی دارد به عنوان مثال ممکن است در اثر نوعی آسیب دیدگی به دلیل استفاده نادرست و بی رویه از کمر ایجاد شده باشد، و یا ممکن است به تدریج با یک درد جزئی شروع شده و کم کم در اثر فشار بیش از حد وارده بر کمر تشدید شود. دلایل معمولی که باعث کمردرد می‌شوند عبارتند از:
کشیدگی عضلات کمر
بلند کردن اشیاء بسیار سنگین، بلند کردن اشیاء با وضعیت بدنی نامناسب و به روش نادرست، و ضعف و خستگی عضلات ممکن است منجر به ضعف ثبات مفصل و آسیب دیدگی شود. یکی از دلایل عمده کمردرد و مشکلات کمر آن است که برای بلند کردن اشیاء سنگین از زمین به جای خم کردن زانوها، از کمر خم شویم.
کشیدگی یا پارگی رباط های کمر
رباطها نوارهای فیبری ( بافت رشته‌ای) محکم و بسیار قوی هستند، اما اگر خیلی سریع کشیده شوند ممکن است پاره شوند. این امر باعث تورم و درد شده و معمولاً در تصادفات رانندگی یا دیگر صدمات ناشی از حوادث ناگهانی و شدید اتفاق می‌افتد.
دیسک کمر
مشکل فتق دیسک یا دیسک کمر زمانی اتفاق می‌افتد که بخشی از مواد داخلی دیسک به خارج نشت کرده و روی یکی ( یا چند تا) از اعصاب از نخاعی فشار وارد کرده ، اصطلاحا باعث گیرافتادگی عصب شده و در عملکرد آن اختلال ایجاد کند. دیسک کمر ، بسته به میزان شدت آن ممکن است موجب بروز مجموعه‌ای از علائم از درد گرفته تا بی‌حسی، احساس سوزن سوزن شدن و یا حتی اسپاسم در افراد مبتلا به آن شود.
وضعیت بدنی نامناسب
قوز کردن در هنگام نشستن ، ایستادن و بلند کردن اشیاء باعث می‌شود بر ستون فقرات فشار وارد شده و موجب خستگی ماهیچه‌ها ، کشیدگی بیش از حد رباطها ، کشیدگی دیسک‌ها شده و مفاصل و اعصاب ستون فقرات را تحت فشار قرار می‌دهد. اگر بخواهیم به دلایل کمردرد به شکل جزئی‌تر پردازیم با یک لیست طولانی از دلایل طرفیم، از پوکی استخوان گرفته تا بیماری دیسک دژنراتیو، اما نکته اصلی برای رفع این درد، یک برنامه مناسب و شخصی‌سازی شده فیزیوتراپی برای درمان کمردرد است.
روش‌های مورد استفاده در فیزیوتراپی برای درمان کمردرد
روش‌های درمانی متنوعی برای کمردرد در فیزیوتراپی وجود دارد. برخی از این روش‌ها که شایعترند عبارتند از:
- متحرک سازی / یا درمان دستی (دستورزی) مفاصل
- تمرینات تقویت عضلات هسته ( عضلات میانی بدن)
- تصحیح وضعیت بدنی
- روش درمانی مکنزی
- کشش (یا ترکشن)
- تحریک الکتریکی عصب از راه پوست ( (TENS
- روش IFS ( تحریک اینترفرنیشال)
- اولتراسوندتراپی
- آزادسازی بافت همبندی عضلانی
متحرک سازی مفصل / دست ورزی
در مبتلایان به کمردرد، معمولا مفاصل خیلی خشک و سفت می‌شوند. این مساله ممکن است خودش علت کمردرد باشد و یا در نتیجه کمردرد ایجاد شده باشد. محدود کردن شدید حرکات بدن برای جلوگیری از فشار بیشتر بر کمر، باعث می‌شود مفاصل خشک شوند. متحرک سازی مفاصل، با به حرکت درآوردن فیزیکی مفاصل و یا حرکت دادن استخوان‌های تشکیل دهنده آنها به روان شدن مفاصلی که دچار خشکی شده‌اند کمک می‌کند. متحرک سازی مفاصل درجات مختلفی دارد (درجه 1 تا 4). هرچه درجه متحرک سازی مفصل بیشتر باشد فیزیوتراپیست با نیروی بیشتری مفصل را متحرک سازی کرده است. دستورزی نوعی متحرک سازی مفصل (درجه 5) است که در آن فیزیوتراپیست مفصل را به سرعت در محدوده حرکتی کوچکی حرکت می‌دهد و معمولاً طی آن صدای ترق و توروق ایجاد می‌شود.
تمرینات تقویت عضلات هسته (عضلات مرکزی)
عضلات مرکزی یا هسته در پشتیبانی و کمک به تثبیت ستون فقرات اهمیت زیادی دارند. این عضلات را می‌توان به کمک تمرینات تقویت هسته قوی‌تر کرد. یکی از دلایل عمده کمردردهای مزمن ، ضعیف بودن عضلات هسته است. عضلات مرکزی یا هسته، در واقع، عضلات عمقی تنه هستند و به تثبیت و حمایت از ستون فقرات کمک می‌کنند. فیزیوتراپیستها با تقویت بعضی عضلات خاص در بالاتنه به کمک مجموعه‌ای از تمرینات، به تقویت این عضلات کمک می‌کنند. در این تمرینات ممکن است از یک توپ ورزشی یا غلتک (فوم رولر) ورزشی، برای شبیه سازی حالت بی‌ثباتی ستون فقرات برای کمک به تقویت و تمرین دادن عضلات هسته استفاده کنند. البته فیزیوتراپیست‌های با تجربه و خلاق ممکن است نیازی به این تجهیزات نداشته باشند. در طی تمرینات ، فیزیوتراپیست به بیمار کمک می‌کند تا در موقعیت‌های مختلف عضلات عمقی خود را تا جای ممکن منقبض نماید تا از تحرک بهتری برخوردار شده، کمتر دچار احساس خستگی شود و به مرور زمان دامنه حرکتی و انعطاف پذیری فرد بیشتر شود.
تصحیح وضعیت بدن
وضعیت بدنی نامناسب اغلب منجر به کمردرد ، گردن درد و حتی سردردهای تنشی می‌شود. در چنین مواردی ، فیزیوتراپیستها همیشه وضعیت بدنی بیمار را بررسی کرده و در مورد تصحیح وضعیت بدنی نادرست و حفظ وضعیت بدنی درست به بیماران توصیه‌هایی ارائه خواهند کرد. فیزیوتراپیستها همچنین ممکن است توصیه‌هایی در مورد چگونگی ایجاد یک محیط ارگونومیک برای بهبود وضعیت بدنی و تسکین درد به بیماران ارائه کنند. علائم کمردرد در بیمارانی که به صورت مداوم و روزانه مراحل صحیح حفظ وضعیت بدنی مناسب را دنبال می‌کنند، به مرور زمان کاهش خواهند یافت.
اولتراسوندتراپی
متخصصان فیزیوتراپی ، مربیان ورزشی و دیگر درمانگران از اولتراسوندتراپی برای درمان مشکلات دردناک و بهبود روند ترمیم بافت استفاده می‌کنند. از اولتراسوندتراپی برای کمک به روند بهبودی استفاده می‌شود. اولتراسوندتراپی جریان خون را در منطقه تحت درمان افزایش داده و به این شکل باعث می‌شود روند بهبودی تسریع شود. این درمان با کاهش تورم می‌تواند موجب کاهش درد شود. امواج مورد استفاده در اولتراسوندتراپی در واقع یک ماساژ ملایم برای بافت نرم بوده، بافت‌های آسیب دیده را بهبود بخشیده و بافت‌های اسکار را کمتر می‌کنند. دو نوع اصلی اولتراسوندتراپی وجود دارد: اولتراسوندتراپی حرارتی و اولتراسوندتراپی مکانیکی. در هر دو روش از امواج صوتی که توسط یک دستگاه مبدل (که کمی شبیه به میکروفون است) ایجاد می‌شوند برای نفوذ به بافت‌های نرم استفاده می‌شود. تفاوت بین این دو نوع اولتراسوندتراپی در میزان نفوذ امواج صوتی به بافت‌ها است. برای انجام اولتراسوندتراپی درمانگر ناحیه کوچکی را انتخاب می‌کند تا زمانی بین پنج تا 10 دقیقه اولتراسوندتراپی روی آن انجام شود. در ابتدا ژلی را روی سری مبدل یا پوست بیمار می‌مالند ، این ژل کمک می‌کند تا امواج صوتی به طور یکنواخت در پوست نفوذ کنند. در طول درمان با اولتراسوندتراپی، درمانگر به طور مداوم سری مبدل را در دور و اطراف منطقه تحت درمان حرکت می‌دهد.
شاک ویو تراپی
شاک‌ویو‌های نخاعی از امواج صوتی با انرژی زیاد تشکیل شده‌اند. شاک ویو تراپی ستون فقرات در نواحی دردناک بدن اعمال می‌شود. آثار مثبت مشاهده شده از این روش درمانی شامل موارد زیر است:
- افزایش گردش خون در منطقه تحت درمان
- تحریک متابولیسم بافت
- باعث می‌شود بافت ناحیه درمان بتواند حرکات بسیار ظریفی داشته باشد و بدین شکل دامنه حرکتی آن بهبود یابد.
این اثرات باعث می‌شوند بافت‌های آسیب‌دیده و خسته به تدریج بازسازی شده و در نتیجه روند بهبودی را تسریع می‌کنند. تجربیات حاصله از استفاده از شاک ویو تراپی تایید می‌کنند که استفاده از این روش درمانی به طور سیستماتیک، می‌تواند درد ناشی از تغییرات پاتولوژیک در ماهیچه‌ها ، تاندون‌ها ، استخوان‌های رباطها و دیسک‌های ستون فقرات را برطرف کند. شاک ویو تراپی روشی بسیار مؤثر برای درمان درد و بازگرداندن عملکرد با حداقل خطرات و یا عوارض جانبی است.
روش درمانی مکنزی
روش مکنزی رویکردی گسترده در ورزش درمانی است که از کارآیی خود درمانی به جای درمان‌های دستی برای تسکین کمردرد و همچنین گردن درد حمایت می‌کند. افراد مبتلا به کمردرد حاد و افرادی که دردهای ستون فقرات و کمردردشان به بازوها و پاها نیز گسترش یافته، باید از این روش استفاده کنند. روش مکنزی از درمان متمرکز حمایت می‌کند، بدین معنی که هدف از آن کمک به بیماران برای کاهش درد ناشی از کمردرد در باسن و پاها است. فیزیوتراپیست قبل از تجویز یک مجموعه از تمرینات درمانی ، حرکات بیمار را در هنگام انجام فعالیت‌های روزمره کاملاً ارزیابی خواهد کرد. فیزیوتراپیست فعالیت‌ها، حرکات و وضعیت‌های پیشنهادی خاصی را به بیمار جهت متمرکز کردن درد در ستون فقرات توصیه می‌کند. با انجام این دستورات درد در باسن و پاها از بین رفته ، و یا به مرور زمان به طور کلی برطرف می‌شود. انتظار می‌رود بیمارانی که روش درمانی مک کنزی را انجام می‌دهند، بسته به نوع علائم و مشکلاتی که دارند، طی چند هفته تا چند ماه به تسکین قابل توجهی دست پیدا کنند.
اهداف فیزیوتراپی کمر
بیشتر کمردردها به درمان فیزیوتراپی پاسخ می‌دهند و کمک می‌کنند بیمار از درد رهایی پیدا کند. ارزیابی زودهنگام و دقیق بسیار مهم است زیرا آسیب دیدگی‌های کمر اگر بلافاصله برطرف نشوند ، به مرور زمان بدتر می‌شوند. بسته به تشخیص خاصی که برای علت کمردرد هر فرد انجام شده، درمان خاص آن فرد نیز متفاوت خواهد بود، اما گزینه‌های درمانی بسیاری برای کمک به بیماران وجود دارند. اولین مرحله مدیریت درد همیشه برطرف کردن التهاب و تورم است تا بتوان آسیب مستقیمی که در ناحیه ایجاد شده را برطرف کرد. در این خصوص بسته به آسیب خاص ایجاد شده، استفاده از سوزنکاری خشک (درای نیدلینگ) ، تحریک الکتریکی و همچنین ماساژ درمانی و ترکشن ممکن است مفید باشد. برنامه درمانی بیماران هرچه که باشد، فیزیوتراپیستها این اهداف را دنبال می‌کنند:
تسکین درد کمر
در واقع درد آخرین علامتی است که در اثر وجود مشکل در کمر بروز پیدا می‌کند، اگرچه اولین علامتی است که لازم است بهبود یابد. آنچه در درون بدن اتفاق می‌افتد، اثر دومینوی یک آسیب اولیه است که در نهایت باعث درد می‌شود. داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی به کاهش تورم کمک می‌کنند. سرمادرمانی یا گرما درمانی نیز (بسته به این که آسیب‌دیدگی در چه مرحله‌ای باشد) ممکن است مفید باشند. پزشک ممکن است داروهای مسکنی برای بیمار تجویز کند ، اما هدف نهایی، بهبود از آسیب دیدگی و رفع هرگونه وابستگی فرد به دارو است.
بازگرداندن دامنه حرکتی و قدرت طبیعی فرد
با فرو نشستن و تسکین التهاب، شدت درد نیز کاهش یافته و توجه فیزیوتراپیست بر بازگرداندن عملکرد طبیعی مهره‌های کمری متمرکز خواهد شد تا بیمار بتواند حرکت کند و خم شود. بدین منظور فیزیوتراپیستها بر عضلات اطراف ستون فقرات موسوم به عضلات مرکزی یا هسته متمرکز می‌شوند که کمربند محافظی را در اطراف ستون فقرات تشکیل داده‌اند تا فشار به طور مساوی بین مهره‌ها توزیع شود. عضلات شکمی قوی و سالم به حمایت از کمر کمک می‌کنند، بنابراین بسته به میزان تناسب اندام و مشکل خاص هر فرد، فیزیوتراپیست یک برنامه ورزشی ثبات عضلات هسته برای بیمار طراحی می‌کند. در این خصوص تمرینات پیلاتس بسیار مفیدند و توصیه می‌شوند چرا که به کمک این تمرینات عضلات هسته به تدریج قوی‌تر شده و می‌توانند از کمر در برابر آسیب دیدگی مجدد محافظت کنند.
بازیابی عملکرد کامل فرد
بیمار و فیزیوتراپیست با هم همکاری می‌کنند تا کمر را به شرایط نرمال خود بازگردانده ، و فرد بتواند به زندگی عادی خود برگردد. افراد انتظارات متفاوتی از کمر خود دارند – برخی افراد مجبورند تمام روز پشت یک میز بنشینند، بنابراین فیزیوتراپیست نکاتی در مورد چگونگی به حداقل رساندن فشار وارده بر کمر به این افراد ارائه می‌کند، مثل این که هر یک ساعت یک بار چند دقیقه از جای خود بلند شوند و چند حرکت کششی سریع انجام دهند. فیزیوتراپیست‌هاهمچنین توصیه‌هایی در مورد بهترین وضعیت بدنی برای نشستن به این افراد ارائه می‌کنند. ورزشکاران یا افراد بسیار فعال، انتظارات بیشتری از ستون فقرات خود دارند و بنابراین برنامه توانبخشی آنها متناسب با این انتظارات تنظیم می‌شود.
چگونه می‌توان از بروز مجدد کمردرد جلوگیری کرد؟
در بررسی و اصلاح تمامی عوامل سبک زندگی که ممکن است در بروز کمر درد نقش داشته باشند، یک فیزیوتراپیست دو مؤلفه اصلی را مد نظر قرار خواهد داد که هر کسی برای داشتن کمری سالم لازم است از آنها برخوردار باشد: یکی انعطاف پذیری و دیگری خوب حرکت کردن کمر! کمری در وضعیت درست و مناسبی قرار دارد که بیشتر فشاری که بر کمر وارد می‌شود را عضلات هسته جذب کنند و نه دیگر ساختارهای تشکیل دهنده ستون فقرات مثل دیسک‌ها و مفاصل بین مهره‌ای. اگر توانبخشی به طور کامل انجام نشود ، کمر درد به راحتی ممکن است مجددا عود کند. در اغلب موارد تقویت نکردن کامل عضلات شکمی و عدم تحرک باعث بروز مجدد کمردردند! به طور معمول بیماران باید هفته‌ای چند بار تمرینات درمانی کمردرد خود را انجام دهید. فیزیوتراپیست سعی می‌کند برای بیماران برنامه‌ای طراحی کند که به راحتی بتوانند در خانه انجام دهند. انجام و ادامه دادن این تمرینات اهمیت زیادی دارد چرا که باعث قوی‌تر شدن و انعطاف پذیری شده و بدین شکل از کمر در برابر آسیب دیدگی مجدد محافظت می‌کند. با درست انجام دادن تمرینات صحیح درمان کمردرد و پیروی از برنامه درمانی خاصی که زیر نظر فیزیوتراپیست انجام می‌شود، در نهایت می‌توانید از درد رهایی پیدا کنید!
