زانویی که کاملاً تراز باشد، محور تحمل بار خود را بر روی یک خط که از وسط پا، از میان لگن، زانو و مچ پا به سمت پایین می‌رود، قرار می‌دهد. اما زمانی که زانو کاملاً تراز نباشد و از حالت استاندارد خود خارج شود به دو شکل واروس یا پای پرانتزی و والگوس یا پای ضربدری توصیف می‌شود.
بدشکل شدن زانوها بیشتر در کودکان نوپا دیده می‌شود و خوشبختانه با رشد و بالغ شدن کودک، پاها نیز صاف می‌شوند. به طور معمول، بدشکلی زانو در اثر یک بیماری مادرزادی مانند بیماری بلانت یا راشیتیسم ناشی از اختلال تغذیه‌ای (از کمبود ویتامین D) ایجاد می‌شود.
بدفرمی زانو در بزرگسالان ممکن است در اثر ترومای زانو یا آرتروز، خصوصاً آرتریت روماتوئید، ایجاد شود.
آناتومی زانو
زانوی انسان مفصل لولایی است که از استخوان درشت نی (شین) و استخوان ران (فمور) تشکیل شده است. پاتلا یا همان کشکک زانو در قسمت جلوی زانو قرار دارد. زانو توسط چهار رباط پشتیبانی می‌شود. دو کمک فنر به نام مینیسک در زانو قرار دارند.
درد زانو می‌تواند در اثر آسیب مکرر یا کشیدگی ایجاد شود اما بعضی اوقات بدون دلیل مشخص رخ می‌دهد. هنگامی که درد زانو رخ می‌دهد، ممکن است محدودیت‌های عملکردی را تجربه کنید که شامل مشکل در راه رفتن، برخاستن یا بالا و پایین رفتن از پله‌ها است.
انواع بدشکلی زانو
بدشکلی‌های زاویه‌ای زانو در دوران کودکی شایع است و معمولاً تغییراتی در الگوی رشد طبیعی است. بدشکلی زاویه‌ای زانو بخشی از رشد و نمو طبیعی در دوران کودکی است. بدفرمی زاویه‌ای فیزیولوژیکی با توجه به سن افراد متفاوت است:
- در طول سال اول: خمیدگی جانبی استخوان درشت نی
- در طول سال دوم: خمیدگی پاها (زانو و استخوان ران)
- بین 3-4 سال: زانوی ضربدری
این بیماری معمولاً وقتی کودک 2 تا 3 ساله باشد آشکار می‌شود و به طور معمول تا زمانی که کودک به 7 یا 8 سالگی برسد خود به خود اصلاح می‌شود. اما اگر اصلاح نشود، می‌تواند نشانه بیماری زمینه‌ای باشد که نیاز به درمان دارد.
زانوی کاملاً صاف و تراز، محور تحمل بار خود را بر روی یک خط که از میان لگن، زانو و مچ پا عبور می‌کن ، قرار می‌دهد. بدشکلی‌های زاویه‌ای زانو، بر اساس تمایل به سمت داخل / بیرون سر استخوان تیبیا / فیبولا، به ترتیب زیر طبقه بندی می‌شوند:
- ژنو والگوم (پای ضربدری): سر استخوان تیبیا / فیبولا (نه خود مفصل) از خط وسط بدن به سما بیرون تمایل دارد
- ژنو واروم (پای پرانتزی): سر استخوان تیبیا / فیبولا به سمت خط میانی بدن متمایل است
ژنو واروم (پای پرانتزی)
پای پرانتزی در کودکان نوپا بسیار متداول است. اگر كودكی دارای زانوی پرانتزی باشد، انحنای یك یا هر دو پا به سمت بیرون خواهد بود. وقتی کودک شما می‌ایستد، بین ساق پا و زانوهای او فضای مشخصی وجود دارد. پای پرانتزی در نوجوانان به ندرت دیده می‌شود. در بیشتر موارد، کودکان دارای پای پرانتزی به طور قابل توجهی اضافه وزن دارند.
دلایل عمده زانوی پرانتزی شامل موارد زیر است:
- پای پرانتزی فیزیولوژیک: بیشتر کودکان زیر 2 سال، پای پرانتزی را به عنوان بخشی از روند طبیعی فیزیولوژیکی خود نشان می‌دهند. این بدشکلی به طور معمول تا 3 تا 4 سالگی اصلاح خواهد شد و پاها ظاهر طبیعی خواهند داشت.
- بیماری بلانت: در این بیماری ناهنجاری صفحه رشد در قسمت بالای استخوان تیبیا (استخوان درشت نی) مشاهده می‌شود.
- راشیتیسم یا نرمی استخوان: راشیتیسم یک بیماری استخوانی است که در کودکان به دلیل کمبود کلسیم، فسفر یا ویتامین D که برای رشد سالم استخوان‌ها ضروری است، ایجاد می‌شود.
- ضربه
- عفونت
- تومور
بارزترین علائم پای پرانتزی هنگام ایستادن کودک و راه رفتن او ظاهر می‌شود. از سایر علائم شایع می‌توان به الگوی راه رفتن ناموزون و چرخاندن پا به داخل اشاره کرد. زانوی پرانتزی معمولاً باعث درد نمی‌شوند اما ناراحتی در لگن، زانوها و یا مچ پا ممکن است در دوران نوجوانی رخ دهد.
ژنو والگوم (پای پرانتزی)
پای ضربدری نوعی بدشکلی زانو است که در آن پاها در زانو به سمت داخل خم می‌شوند. وقتی کودک می‌ایستد، به نظر می‌رسد که زانوهای او به سمت یکدیگر خم شده‌اند و مچ پای او از یکدیگر فاصله دارند.
زانوی ضربندری اغلب به عنوان بخشی از رشد طبیعی کودک تلقی می‌شود. در برخی موارد، به خصوص اگر کودک 6 سال یا بیشتر داشته باشد، ممکن است پای ضربدری به دلیل سایر مشکلات پزشکی مانند آسیب به استخوان ساق پا، استئومیلیت (عفونت استخوان)، اضافه وزن و نرمی استخوان، ایجاد شود.
ارتباط بدشکلی زانو و آرتروز
به طور خلاصه، در صورت افزایش درجه پای پرانتزی یا پای ضربدری، به خصوص اگر دچار اضافه وزن یا چاقی هستید، به احتمال زیاد به آرتروز زانو مبتلا خواهید شد یا پیشرفت بیشتری در زمینه آرتروز زانو خواهید داشت.
با اینکه شما نمی‌توانید درباره بدشکلی زانوهایتان کاری انجام دهید، اما در صورت داشتن اضافه وزن یا چاقی می‌توانید نسبت به کاهش وزن خود اقدام کنید.
البته به این نکته نیز باید توجه داشته باشید که علاوه بر وزن و بدشکلی شدن زانو، عوامل دیگری نیز وجود دارند که خطر ابتلا به آرتروز زانو را افزایش می‌دهند مانند DNA (به سابقه خانوادگی خود نگاه کنید)، افزایش سن، سابقه آسیب در مفصل زانو و استفاده بیش از حد از زانو و … برخی از بیماری‌ها مانند هموکروماتوز.
در صورت تشخیص بیماری آرتروز زانو، درمان آن ممکن است شامل دارو، ورزش منظم، فیزیوتراپی، گرما و سرما درمانی و مدیریت وزن باشد. برای آسیب شدید مفصل زانو، جراح ارتوپدی ممکن است عمل جراحی تعویض مفصل را به شما توصیه کند.
تشخیص
تشخیص زانوی پرانتزی یا زانوی ضربدری از طریق معاینه جسمی انجام می‌شود. بعلاوه، اگر کودک شما بزرگتر از 2 و نیم سال باشد و دارای پاهای بدشکل باشد، ممکن است برای تشخیص مشکل او از اشعه X استفاده شود.
راه‌های درمان بدشکلی زانو
درمان پای پرانتزی
با رشد کودک، بدشکلی زانو معمولاً خود به خود اصلاح می‌شود. برای كودكانی كه پای پرانتزی شدید و درمان نشده دارند، پزشكان ممكن است گزینه‌های درمانی غیر جراحی مانند مهاربندی، فیزیوتراپی و دارو را توصیه كنند. اگر گزینه‌های درمانی غیرجراحی پای پرانتزی کودک شما را اصلاح نکند، جراحی در نظر گرفته می‌شود.
درمان زانوی ضربدری
اکثر کودکانی که زانوی ضربدری دارند، نیازی به درمان ندارند. اما اگر این بیماری بعد از 7 سالگی ادامه یابد، ممکن است یک بریس شبانه متصل به یک کفش ارتوپدی توصیه شود. اگر جدایی بین مچ پا شدید باشد، جراحی ممکن است گزینه مناسبی باشد.
فیزیوتراپی برای کاهش درد ناشی از بدشکلی زانو
یونتوفورزیس
یونتوفورزیس روشی برای ارائه داروهای ضد التهابی از طریق پوست با استفاده از جریان الکتریکی است.
یخ
از بسته‌های یخ و سرما در فیزیوتراپی برای تسکین درد، تورم و التهاب ناشی از صدمات و سایر مشکلات مانند ورم مفاصل استفاده می‌شود. یخ را می‌توان 10 تا 20 دقیقه به طور مداوم، چندین بار در روز استفاده کرد.
گرما
گرما با افزایش گردش خون می‌تواند به آرامش و بهبود عضلات و بافت‌های نرم بدن کمک کند. در صورتی که مفصل در اثر استئوآرتریت، بی‌تحرک بودن، یا در اثر استراحت عضلات قبل از ورزش سفت شده باشد، می‌تواند به طور ویژه‌ای موثر باشد. با این حال، اگر خیلی زود پس از آسیب‌دیدگی استفاده شود، می‌تواند تورم را در منطقه آسیب‌دیده افزایش دهد. اکثر متخصصان توصیه می‌کنند حداقل 48 ساعت پس از آسیب‌دیدگی از گرما درمانی استفاده کنید.
اولتراسوند
درمان اولتراسوند از امواج صوتی پر فشار برای کاهش اسپاسم عضلات و استراحت و گرم کردن عضلات قبل از ورزش، کمک به تسکین درد و التهاب و تسریع بهبودی استفاده می‌کند.
تحریک الکتریکی
تحریک الکتریکی اصطلاح عمومی است که استفاده از جریان الکتریکی برای ایجاد اثر در بدن را توصیف می‌کند. فیزیوتراپیست‌ها گاهی برای کاهش احساس درد از تحریک الکتریکی در مقادیر کم استفاده می‌کنند. این امر ممکن است با مسدود کردن مسیر سیگنال‌های درد انجام شود تا احساس درد را از بین ببرد، یا با استفاده از قاتلان طبیعی درد به نام اندروفین به بدن کمک کند. این استفاده از جریان الکتریکی را تحریک عصب الکتریکی از راه پوست (TENS) می‌نامند.
فیزیوتراپیست‌ها همچنین می‌توانند از تحریک الکتریکی برای منقبض شدن عضلات (تنش) استفاده کنند. این نوع درمان می‌تواند زمانی که عضله قدرت خود را از دست داده استفاده شود تا به حفظ تون عضله کمک کند. نمونه‌هایی از این نوع درمان شامل تحریک الکتریکی برای حفظ قدرت پا در فرد مبتلا به آرتریت شدید زانو است که درد آن با ورزش افزایش می‌یابد.
