بلاک عصبی زانویی عملی است که در آن ماده بی‌حسی موضعی برای بلاک کردن عصب‌هایی که پیام درد را از زانو به مغز منتقل می‌کنند، در زانو تزریق میشود. بلاک عصبی زانویی می‌تواند درد را موقتاً تسکین بدهد. همچنین پس از انجام بلاک عصبی مشخص میشود که آیا بیمار متقاضی ایده‌آلی برای ابلیشن عصب به شمار می‌آید یا خیر ابلیشن عصب روش موثری برای تسکین درازمدت درد است.
عصب چیست؟
عصب‌ها در واقع سیستم ارتباطی بدن هستند که پیامها را بین مغز و نخاع و بقیه بدن جابه‌جا می‌کنند. مغز برای کنترل کردن بدن سیگنال‌هایی را از طریق عصب‌ها به بخش‌های مختلف ارسال می‌کند و به آنها می‌گوید که چه کاری انجام بدهند. این سیگنال‌ها اطلاعاتی درباره حواس لامسه، بویایی، چشایی و حواس دیگر را از بدن به مغز منتقل می‌کنند. وقتی بخشی از بدن آسیب می‌بیند، سیگنال‌های درد از طریق عصب‌ها به مغز می‌روند و به این ترتیب درد را احساس می‌کنید. عصب‌ها به صورت دسته‌هایی کوچک در سراسر بدن وجود دارند. می‌توان عصب‌ها را به عنوان خطوط تلفن بدن یا کابل‌های تلویزیون توصیف کرد.
بلاک عصبی چیست؟
بلاک عصبی مانع از ارسال سیگنال‌ها در امتداد عصب‌ها میشود. متخصص بیهوشی دارو بی‌حسی موضعی را در نزدیکی عصب‌ها تزریق می‌کند. داروی بی‌حسی از انتقال سیگنال‌ها و رسیدن پیام درد به مغز جلوگیری می‌کند. متخصص بیهوشی یک یا چند بلوک عصبی را برای کاهش درد بعد از جراحی انجام می‌دهد.
چندین نوع بلاک عصبی وجود دارد که هر کدام با هدف خاصی انجام میشود:
- بلاک عصبی درمانی برای درمان عارضه‌های دردناک انجام میشود و محلولی حاوی داروی بی‌حسی موضعی برای کنترل درد حاد تزریق میشود.
- بلاک عصبی تشخیصی به منظور تعیین منشأ درد انجام میشود و محلولی حاوی داروی بی‌حسی که درد را برای مدت معینی تسکین می‌دهد، تزریق میشود.
- بلاک عصبی جهت پیش‌آگهی درمان: این نوع بلاک عصبی نتایج درمان‌های مورد نظر را پیش‌بینی می‌کند. برای مثال بلوک عصبی به این منظور انجام میشود تا مشخص شود که آیا درمان‌های دائمی‌تری مانند جراحی برای تسکین درد موفقیت‌آمیز خواهد بود یا خیر.
- بلوک عصبی پیشگیری کننده با هدف جلوگیری از بروز درد پس از انجام عمل‌هایی انجام میشود که ممکن است مشکلاتی مانند درد اندام خیالی را ایجاد کنند.
- بلوک عصب گاهی اوقات برای اجتناب از جراحی انجام میشود.
هدف از انجام بلاک عصبی زانویی
بلاک عصبی زانویی روشی تشخیصی برای تعیین آسیب‌هایی مانند آرتروز، پارگی مینسیک و التهاب درون مفصل زانو است که می‌تواند منشأ زانو درد باشد. بلاک عصبی نشان می‌دهد که آیا زانو درد به درمان واقعی واکنش مناسب نشان خواهد داد یا خیر. اگر بلاک عصبی زانویی موثر باشد، درد تا چند ساعت آرام خواهد شد و پس از آن دوباره شروع خواهد شد. بلاک عصبی همواره دو بار، معمولاً به فاصله یک تا دو هفته انجام میشود، چرا که برای شروع درمان دائمی‌تر لازم است که دو بلاک عصبی انجام شود. اگر هر دو آزمایش تشخیصی مثبت باشد، برای درمانی به نام ابلیشن رادیوفرکوئنسی (RF) به بیمار وقت داده میشود. عصب‌های امتحان شده در بلاک عصبی در عمل ابلیشن رادیوفرکوئنسی سوزانده میشود تا درد به مدت 12 ـ 18 ماه تسکین پیدا کند. اگر ابلیشن رادیوفرکانسی یک زانو موثر باشد، می‌توان عمل را در صورت لزوم بر روی زانوی دیگر هم انجام داد.
بلوک عصبی برای جراحی تعویض مفصل زانو
بلوک عصب فمورال و بلوک کانال اداکتور (عصب صافن) نمونه‌هایی از این کاربرد به شمار می‌آید.
بلوک عصب فمورال
بلوک عصب فمورال غالباً برای تسکین درد پس از جراحی تعویض کل مفصل زانو انجام میشود. بیمار به پشت دراز می‌کشد، متخصص بیهوشی پوست اطراف کشاله ران را تمیز می‌کند و داروی بی‌حسی موضعی را برای بی‌حس کردن پوست تزریق می‌کند. سپس سوزن بلوک را به آهستگی تا نزدیک عصب فمورال فرو می‌کند؛ در این مرحله متخصص از سونوگرافی برای دیدن عصب استفاده می‌کند یا به روش تحریک عصب از محل صحیح سوزن مطمئن میشود. وقتی سوزن نزدیک عصب قرار می‌گیرد، محرک عصب با استفاده از جریان برق بسیار خفیف باعث پرش عضلات پا میشود. زمانی که متخصص از محل درست سوزن مطمئن شد، داروی بی‌حسی را تزریق می‌کند. گاهی اوقات کاتتر کار گذاشته میشود تا بتوان داروی بی‌حسی موضعی را پس از جراحی برای طولانی‌تری شدن دوره تسکین درد تزریق کرد.
بلوک کانال اداکتور (عصب صافن)
بلوک عصب صافن در نزدیکی کشاله ران، در محل بلوک عصب فمورال انجام میشود. برای انجام بلوک صافن لازم است که زانو کمی خم شود و پا به پهلو چرخانده شود. پوست تمیز و ضدعفونی میشود و متخصص بیهوشی از سونوگرافی برای پیدا کردن عصب در مسیر عبور از ران استفاده می‌کند. پوست با دارو به طور موضعی بی‌حس میشود. سپس سوزن بلوک نزدیک عصب وارد میشود و محل آن با توجه به تصاویر سونوگرافی تایید میشود. در این مرحله داروی بی‌حسی تزریق میشود. شواهد نشان می‌دهد که بلوک عصب صافن نسبت به بلوک عصب فمورال کمتر باعث ضعف عضلات در نخستین روز بعد از جراحی میشود.
تزریق دور مفصل
جراح ترکیبی از داروی بی‌حسی و داروهای دیگر را پس از اتمام جراحی دور زانو تزریق می‌کند تا بیمار درد کمتری را احساس کند.
ترکیب بلوک عصبی و مسکن‌های خوراکی درد بیماران را پس از جراحی تعویض زانو تا حد زیادی تسکین می‌دهد.
آمادگی قبل از بلوک عصبی زانویی
پزشک توصیه‌های لازم را برای آمادگی قبل از بلوک عصبی به بیمار اعلام می‌کند. روش آمادگی قبل از بلوک عصبی به نوع عارضه، وضعیت سلامت عمومی بیمار و داروهای مصرفی وی بستگی دارد.
یک هفته قبل از عمل
مصرف آسپرین را قبل از عمل متوقف کنید. اگر آسپرین را برای درمان بیماری‌های قلبی و عروقی طبق تجویز پزشک مصرف می‌کنید، حتماً قبل از قطع مصرف آسپرین با پزشک معالجتان مشورت کنید.
مصرف پلاویکس (کلوپیدوگرل) نیز قبل از بلاک عصبی زانویی باید قطع شود؛ البته برای قطع مصرف پلاویکس نیز به اجازه پزشک معالجتان نیاز دارید.
سه روز قبل از عمل
مصرف داروهای گیاهی و مکمل‌ها، روغن ماهی و ویتامین E را متوقف کنید.
24 ساعت قبل از عمل
مصرف داروهای ضدالتهابی مانند ادویل، ایبوپروفن، ایتودولاک، ایندومتاسین، ناپروکسین، الیو، فلدن، دیکلوفناک، موبیک و پیروکسیکام را متوقف کنید. قطع کردن مصرف سلبرکس ضرورتی ندارد. اگر درباره مجاز بودن مصرف داروهایتان مطمئن نیستید، با پزشک معالجتان تماس بگیرید. درباره مصرف داروهای رقیق کننده خون مانند هپارین یا کومادین (وارفارین) حتماً با پزشک معالجتان مشورت کنید.
روز عمل
چون حداقل تا 24 ساعت پس از بلوک عصبی زانویی نمی‌توانید رانندگی کنید یا با ماشین‌آلات کار کنید، هماهنگی لازم را به عمل بیاورید تا یکی از نزدیکان شما را پس از بلوک عصبی زانویی به منزل برساند.
روز انجام بلوک عصبی باید سالم باشید و شرایط زیر را داشته باشید:
- دچار عفونت نباشید و آنتی بیوتیک مصرف نکنید.
- علائم سرماخوردگی یا آنفلوآنزا را نداشته باشید.
- هیچ گونه راش یا حساسیت پوستی نداشته باشید.
- تب بالاتر از 38 درجه نداشته باشید.
- هیچ گونه ضایعه پوستی یا عفونت موضعی نداشته باشید.
اگر احساس کسالت می‌کنید یا سرما خورده‌اید، در اولین فرصت با پزشک تماس بگیرید.
بلوک عصبی زانویی چگونه انجام میشود؟
بیمار روی تخت دراز می‌کشد، محل تزریق با ید یا کلرهگزیدین تمیز و ضدعفونی میشود. سپس محل تزریق به طور موضعی بی‌حس میشود و متخصص سوزن را به سمت ناحیه هدف هدایت می‌کند. تزریق با توجه به تصاویر رادیوگرافی انجام میشود تا متخصص از محل مناسب سوزن مطمئن شود. وقتی سوزن نزدیک عصب زانویی قرار گرفت، داروی بی‌حسی برای بی‌حس کردن عصب تزریق میشود. تزریق در چند نقطه دور زانو انجام میشود تا تمام عصب‌های زانویی مسدود شود.
آیا بلوک عصبی زانویی دردناک است؟
چون تزریق بلوک عصبی زانویی دردناک است، بیماران داروی آرام‌بخش را از طریق سرم دریافت می‌کنند. ترکیب تزریق داروی آرام‌بخش و بی‌حسی موضعی بلوک عصبی را تقریباً بدون درد می‌کند. به این ترتیب بیمار می‌تواند در طول عمل کاملاً آرام و بی‌حرکت بماند و تزریق آسان‌تر، سریع‌تر و موفق‌تر انجام میشود. بیمارانی که داروی آرام‌بخش دریافت می‌کنند، باید همراهی داشته باشند تا آنها را پس از عمل به خانه برساند. به علاوه بیماران از شش ساعت قبل از عمل باید ناشتا باشند، نوشیدن مایعات شفاف تا دو ساعت قبل از بلوک عصبی ایرادی ندارد. بیماران دیابتی باید روش مصرف داروهایشان را صبح روز عمل با توجه به توصیه‌های پزشکشان تنظیم کنند.
مراقبت بعد از بلاک عصبی زانویی
بیمارانی که داروی آرام‌بخش دریافت می‌کنند، حداقل تا 24 ساعت بعد از عمل اجازه رانندگی یا کار با ماشین‌آلات را ندارند. بیماران می‌توانند صبح روز بعد در محل کار حاضر شوند و رژیم غذایی معمول خود را بلافاصله بعد از تزریق ادامه بدهند. انجام دادن فعالیت‌های بدنی سنگین تا 24 ساعت ممنوع است. در عین حال بیماران باید فعالیت‌های متوسطی را که معمولاً باعث زانودردشان میشود، انجام بدهند؛ چون اگر بلوک عصب موثر باشد، این فعالیت‌ها تا چند ساعت پس از تزریق نباید باعث شروع درد شود. دراز کشیدن در وان و شنا کردن تا 24 ساعت ممنوع است، اما دوش گرفتن اشکالی ندارد. به بیماران توصیه میشود که در صورت مواجهه با عوارضی مانند درد شدیدی که با درد معمول تفاوت داشته باشد، سرخی، ورم و ترشح محل تزریق، تب و لرز و اختلال در عملکرد روده یا مثانه با پزشک تماس بگیرند.
عوارض جانبی و خطرات احتمالی بلوک عصبی زانو
نرخ بروز عوارض پس از بلاک عصب زانو بسیار پایین است. وارد شدن سوزن درون پوست همواره با احتمال خونریزی یا عفونت همراه است. فلج شدن و مرگ از دیگر عوارض جانبی جدی و البته بسیار نادر به شمار می‌آید.
ممکن است نسبت به هر کدام از داروهای مورد استفاده حساسیت داشته باشید. اگر از آلرژی خود به دارویی خاص، به ویژه داروهای بی‌حسی اطلاع دارید، حتماً موضوع را قبل از عمل به پزشک معالجتان اطلاع بدهید.
احتمال بروز عوارض جانبی زیر تا چهار ساعت پس از بلوک عصب زانو وجود دارد:
- احتمال بی‌حسی یا ضعف عضلات پا به دلیل اثر داروی بی‌حسی موضعی بر عصب‌های کنترل کننده پاها وجود دارد. این اثر موقتی است و فلج نیست. در صورت ضعیف شدن یا بی‌حس شدن پاها هنگام راه رفتن کمک بگیرید تا زمین نخورید و آسیب نبینید. قدرت پا به آهستگی به طور کامل برمی‌گردد.
- احتمال سرگیجه به دلیل پایین رفتن فشار خون وجود دارد. اگر سرتان گیج رفت، بنشینید یا دراز بکشید. یکباره ننشینید، به آرامی بنشینید و حداقل پس از ده دقیقه نشستن بایستید.
- سردرد خفیف یکی از عوارض بعد از بلوک عصب زانو است. مایعات فراوان بنوشید و در صورت لزوم مسکن مصرف کنید. اگر سردردتان ادامه داشت یا شدید شد، با پزشک معالجتان تماس بگیرید.
- احساس ناراحتی خفیف در محل تزریق عادی است. این ناراحتی معمولاً پس از چند ساعت برطرف میشود، هرچند گاهی تا چند روز ادامه دارد. اگر دچار ناراحتی شدید، در روز درمان داروهای ضدالتهابی یا مسکن مصرف کنید و یخ روی موضع درمان بگذارید. اگر ناراحتیتان ادامه داشت، در روزهای پس از درمان از حرارت مرطوب استفاده کنید.
عوارض جانبی فوق عادی است، خطرناک نیست و خود به خود برطرف میشود.
چه زمانی مراجعه به پزشک ضروری است؟
مواجهه با علائم زیر می‌تواند علامت بروز عارضه‌ای جدی باشد که نیاز به درمان دارد. اگر پزشک معالجتان در دسترس نبود، برای ارزیابی وضعیتتان به نزدیکترین اورژانس مراجعه کنید:
- درد شدید یا پیشرونده در محل تزریق
- ضعف بازو یا پا که به تدریج تشدید شود یا بیشتر از 8 ساعت استمرار داشته باشد.
- ترشح، ورم یا قرمزی شدید یا پیشرونده محل تزریق
- تب، لرز، حالت تهوع یا استفراغ
- اختلال در عملکرد روده یا مثانه، برای مثال ناتوانی در ادرار یا دفع یا دشواری در کنترل کردن ادرار یا مدفوع
اثر بلاک عصبی زانو بعد از چه مدت مشخص میشود؟
انتظار می‌رود که درد معمول بیمار ظرف یک ساعت آرام شود. البته این اثر حداکثر چند ساعت دوام دارد. ممکن است محل ورود سوزن دردناک باشد، اما این درد با درد همیشگی تفاوت دارد.
